Bệnh xơ vữa động mạch là gì? Nguyên nhân, triệu chứng, cách điều trị

“Xơ vữa động mạch – “kẻ thầm lặng” đứng sau phần lớn các ca nhồi máu cơ tim và đột quỵ. Ít ai biết rằng, đây chính là nguyên nhân hàng đầu dẫn đến bệnh tim mạch – thủ phạm gây tử vong cao nhất toàn cầu. Vậy điều gì khiến các mảng xơ vữa hình thành và làm sao để ngăn chặn chúng? Hãy cùng Docosan tìm hiểu ngay trong bài viết dưới đây về bệnh xơ vữa động mạch.

Bệnh xơ vữa động mạch là gì?

Bệnh xơ vữa động mạch là một tình trạng trong đó các “mảng bám” tích tụ bên trong thành động mạch (vốn là những mạch máu có nhiệm vụ đưa máu giàu oxy từ tim đến các cơ quan trong cơ thể). Sự tích tụ này khiến lòng động mạch hẹp lại cứng, làm giảm lượng máu lưu thông và có thể dẫn đến các biến chứng nguy hiểm. Vậy “mảng bám” ở đây là gì? Mảng bám là một hỗn hợp gồm cholesterol, chất béo, canxi, chất thải tế bào và các tế bào viêm. Quá trình hình thành mảng bám diễn ra âm thầm qua nhiều giai đoạn:

• Tổn thương nội mạc mạch máu: Có thể do huyết áp cao, hút thuốc lá, cholesterol cao hoặc tiểu đường.
• Hình thành vệt lipid: Cholesterol LDL xâm nhập vào thành động mạch và bị oxy hóa.
• Hình thành tế bào bọt: Các đại thực bào “ăn” LDL oxy hóa, tạo nên các tế bào bọt – dấu hiệu sớm của mảng bám.
• Phát triển mảng xơ vữa: Mảng bám tiếp tục tích tụ, gây viêm và xơ hóa, làm cho thành động mạch dày lên và hẹp lại.

Theo thời gian, mảng bám có thể khiến máu kém lưu thông dẫn đến thiếu oxy và dưỡng chất cho tim cũng như các cơ quan. Nguy hiểm hơn, các mảng bám này có thể vỡ ra, thu hút cơ chế đông máu của cơ thể và tạo thành các cục máu đông trong lòng mạch gây tắc nghẽn hoàn toàn dòng máu. Tùy theo vị trí tắc nghẽn mà có thể dẫn đến nhồi máu cơ tim, đột quỵ hay thiếu máu cục bộ chi dưới.

Một số đối tượng nguy cơ cao mắc bệnh xơ vữa động mạch

Một số đối tượng có nguy cơ cao mắc xơ vữa động mạch bao gồm: người lớn tuổi, tiền sử gia đình mắc bệnh tim mạch, người hút thuốc lá, người béo phì hoặc ít vận động, có bệnh tiểu đường, tăng huyết áp,… Nếu bạn thuộc nhóm nguy cơ trên, đừng chờ đến khi có dấu hiệu mới đi khám. Các bác sĩ hiện nay đều khuyến khích chủ động kiểm tra sức khỏe định kỳ, đặc biệt là ở những nhóm này, vì đây là cách tốt nhất để phát hiện sớm và phòng ngừa biến chứng nguy hiểm của bệnh xơ vữa động mạch. Bảo vệ trái tim bạn ngay hôm nay! Đặt lịch tầm soát xơ vữa động mạch chuyên sâu tại Phòng Khám Thuận Mỹ Sài Gòn – thành viên của Tập đoàn Y khoa Hoàn Mỹ để được bác sĩ tim mạch giàu kinh nghiệm kiểm tra và tư vấn tận tâm.

Nguyên nhân và yếu tố nguy cơ

Có nhiều yếu tố góp phần gây ra bệnh xơ vữa động mạch. Để dễ hiểu và giúp bạn chủ động phòng ngừa, các chuyên gia chia nguy cơ thành hai nhóm chính:

• Không thể thay đổi.
• Có thể thay đổi (đây là nhóm bạn nên tập trung cải thiện).

Các yếu tố không thể thay đổi bao gồm:

• Tuổi tác: Nam trên 45 tuổi, nữ trên 55 tuổi có nguy cơ cao hơn.
• Giới tính: Nam giới thường có nguy cơ mắc bệnh sớm hơn nữ.
• Tiền sử gia đình: Nếu người thân ruột thịt bị bệnh tim mạch sớm (nam trước 45 tuổi, nữ trước 55 tuổi), nguy cơ của bạn cũng cao hơn.

Các yếu tố nguy cơ có thể thay đổi bao gồm: 

• Lối sống không lành mạnh: Như cholesterol cao, tăng huyết áp, hút thuốc lá, tiểu đường, béo phì và ít vận động, chế độ ăn uống thiếu lành mạnh, stress kéo dài. Mặc dù cơ chế khác nhau, nhưng nhìn chung các yếu tố này làm tăng tình trạng tổn thương lớp nội mạc mạch máu, tăng cholesterol LDL và gây viêm, dẫn đến bệnh xơ vữa động mạch.
• Một số bệnh lý viêm mạn tính: Các bệnh sau cũng có thể làm tăng nguy cơ cao mắc bệnh xơ vữa động mạch vì gây viêm toàn thân kéo dài như viêm khớp dạng thấp, lupus, vảy nến, viêm ruột (Crohn, viêm loét đại tràng), bệnh thận mạn tính,…

Triệu chứng và dấu hiệu nhận biết bệnh xơ vữa động mạch

Một điều nguy hiểm đó là xơ vữa động mạch tiến triển rất âm thầm, hầu như không có triệu chứng gì cho tới khi động mạch tắc nghẽn nghiêm trọng. Nhiều người thậm chí chỉ phát hiện ra khi đã nhập viện do nhồi máu cơ tim hay đột quỵ. Dưới đây là một số triệu chứng có thể gặp khi động mạch của bạn bị tắc nghẽn hơn 70% (triệu chứng tùy theo vị trí động mạch bị ảnh hưởng:

• Động mạch vành (nuôi tim): Người bệnh có thể cảm thấy đau thắt ngực, đặc biệt khi gắng sức hoặc xúc động mạnh, kèm theo khó thở. Trong nhiều trường hợp, tình trạng này có thể dẫn đến nhồi máu cơ tim – một cấp cứu đe dọa tính mạng do bệnh xơ vữa động mạch.
• Động mạch cảnh (nuôi não): Có thể gây ra đột quỵ hoặc cơn thiếu máu não thoáng qua, biểu hiện qua mất cảm giác, yếu liệt tạm thời một bên cơ thể, nói khó hoặc mất thăng bằng do ảnh hưởng của bệnh xơ vữa động mạch.
• Động mạch ngoại biên (tay, chân): Người bệnh thường cảm thấy đau nhức ở chân khi đi bộ (đau cách hồi), tê bì tay chân hoặc thậm chí hoại tử nếu dòng máu bị cắt đứt nghiêm trọng bởi bệnh xơ vữa động mạch.
• Động mạch thận: Thiếu máu nuôi thận lâu ngày có thể làm tăng huyết áp khó kiểm soát và dẫn đến suy giảm chức năng thận.
• Động mạch mạc treo (nuôi ruột): Gây đau bụng sau ăn, rối loạn tiêu hóa kéo dài và nguy cơ thiếu máu ruột nếu không được can thiệp kịp thời.
• Động mạch não: Bệnh nhân có thể bị rối loạn trí nhớ, giảm tập trung, hoặc các biểu hiện khác của thiếu máu não mạn tính.
• Động mạch mắt: Sự tắc nghẽn tại đây có thể gây mờ mắt, mất thị lực đột ngột hoặc nhìn đôi.

Chính vì thế, hãy chủ động thay đổi lối sống, kiểm tra sức khỏe định kỳ và điều trị các bệnh nền hiệu quả để bảo vệ hệ tim mạch của mình khỏi bệnh xơ vữa động mạch. Đặt lịch khám tầm soát bệnh xơ vữa động mạch tại Phòng Khám Thuận Mỹ Sài Gòn để được đánh giá nguy cơ và điều trị kịp thời bởi bác sĩ chuyên khoa.

Biến chứng của bệnh xơ vữa động mạch

Nếu không được phát hiện và kiểm soát kịp thời, sự giảm hoặc tắc nghẽn lưu thông máu do bệnh xơ vữa động mạch có thể dẫn đến các biến chứng nguy hiểm như:

• Nhồi máu cơ tim: Mảng xơ vữa làm tắc hoàn toàn động mạch vành, khiến một phần cơ tim không được cung cấp máu, gây hoại tử. Đây là nguyên nhân hàng đầu gây tử vong đột ngột.
• Đột quỵ: Là khi mảng xơ vữa gây ngừng dòng máu lên não, dẫn đến đột quỵ – hậu quả có thể là liệt, mất ngôn ngữ hoặc tử vong.
• Suy tim: Khi các mạch máu bị mảng xơ vữa làm hẹp, tim phải làm việc nhiều hơn để bơm máu qua, lâu dài sẽ dẫn đến suy tim với các triệu chứng như mệt mỏi, khó thở, phù chân.
• Suy thận: Giảm lưu lượng máu cũng khiến thận không nhận đủ máu để lọc, dẫn đến suy thận mạn tính và cần lọc máu nếu không được điều trị sớm.
• Hoại tử chi: Tắc nghẽn nghiêm trọng ở động mạch chi gây thiếu máu nuôi dưỡng, dẫn đến hoại tử mô và có thể phải cắt cụt chi.
• Phình và vỡ động mạch: Mảng xơ vữa làm yếu thành mạch, gây phình động mạch. Nếu túi phình vỡ, có thể gây chảy máu nội tạng và tử vong nhanh chóng.
• Sa sút trí tuệ mạch máu: Thiếu máu não kéo dài gây tổn thương các vùng chức năng của não, dẫn đến suy giảm trí nhớ, nhận thức và sa sút trí tuệ.
• Thiếu máu cục bộ mạc treo: Đây là tình trạng nguy hiểm xảy ra khi ruột không được cung cấp đủ máu, gây đau bụng dữ dội, tổn thương ruột và có thể dẫn đến tử vong nếu không xử lý kịp thời.

Xét nghiệm và chẩn đoán bệnh xơ vữa động mạch

Một số phương pháp chẩn đoán bệnh xơ vữa động mạch bao gồm:

• Khám lâm sàng: Đo huyết áp, nghe tim, kiểm tra mạch.
• Xét nghiệm máu: Bao gồm các xét nghiệm bộ mỡ máu (cholesterol toàn phần, triglyceride, cholesterol HDL, cholesterol LDL), đường huyết, các chỉ số viêm,…
• Chẩn đoán hình ảnh: Siêu âm tim giúp kiểm tra lưu lượng máu qua tim. Các chẩn đoán hình ảnh khác như chụp CT, MRI, chụp động mạch,… giúp đánh giá chính xác vị trí và mức độ tắc nghẽn, phát hiện các phình động mạch nguy hiểm để lên kế hoạch điều trị thích hợp cho bệnh xơ vữa động mạch.
• Cận lâm sàng khác: Một số cận lâm sàng quan trọng khác để chẩn đoán xơ vữa bao gồm đo điện tâm đồ, nghiệm pháp gắng sức, đo chỉ số ABI (mắt cá chân – cánh tay),…

Chẩn đoán bệnh xơ vữa động mạch thường không quá khó, tuy nhiên đòi hỏi sự phối hợp của bác sĩ nội và chẩn đoán hình ảnh, cùng với khoa xét nghiệm có độ tin cậy cao để đưa ra kết quả chính xác. Nếu bạn thuộc nhóm nguy cơ hay đơn giản là cảm thấy lo lắng về sức khỏe mạch máu, hãy chủ động thăm khám và thực hiện các xét nghiệm cần thiết để phát hiện sớm bệnh xơ vữa động mạch. Phòng Khám Thuận Mỹ Sài Gòn là một địa chỉ uy tín cung cấp dịch vụ tầm soát xơ vữa động mạch với đội ngũ bác sĩ chuyên môn cao, trang thiết bị hiện đại cùng dịch vụ tận tâm và chất lượng, sẽ giúp bạn an tâm hơn về sức khỏe tim mạch của mình. Đặt lịch kiểm tra ngay hôm nay để bảo vệ cuộc sống khỏe mạnh của bạn!

Phương pháp điều trị bệnh xơ vữa động mạch

Kế hoạch điều trị bệnh xơ vữa động mạch tùy thuộc mức độ tắc nghẽn mạch máu, bệnh nền và nhiều yếu tố khác. 3 biện pháp điều trị chính là:

• Thay đổi lối sống: Đây là phương án điều trị đầu tiên cho những người chỉ mắc bệnh xơ vữa động mạch nhẹ. Thay đổi lối sống bao gồm một chế độ ăn uống lành mạnh, tập thể dục thường xuyên, bỏ thuốc lá, kiểm soát cân nặng và giảm stress.
• Dùng thuốc: Các thuốc thường được sử dụng là thuốc hạ cholesterol (như statin, fibrat,…), thuốc hạ huyết áp (nếu có tăng huyết áp), thuốc chống kết tập tiểu cầu hoặc thuốc chống đông máu,…
• Can thiệp ngoại khoa: Ở bệnh nhân có xơ vữa nặng đe dọa tính mạng, bác sĩ sẽ có thể đề xuất can thiệp ngoại khoa (xâm lấn) nếu xem xét bệnh nhân có thể đạt được lợi ích sống còn lâu dài hơn. Một số phẫu thuật được sử dụng là: can thiệp mạch vành qua da (nong bóng và đặt stent), phẫu thuật bắc cầu, phẫu thuật cắt bỏ nội mạc, phẫu thuật lấy bỏ mảng xơ vữa.

Phòng ngừa bệnh xơ vữa động mạch

Xơ vữa động mạch hoàn toàn có thể phòng tránh nếu bạn chủ động thay đổi lối sống và chăm sóc sức khỏe từ sớm. Theo trang Mayoclinic, việc thay đổi một số thói quen lành mạnh giúp bảo vệ hệ tim mạch bao gồm:

• Duy trì chế độ ăn uống cân bằng, hạn chế chất béo bão hòa, đồ chiên rán, thức ăn nhanh, tăng cường rau xanh, cá, ngũ cốc nguyên hạt và trái cây.
• Tập thể dục đều đặn ít nhất 30 phút mỗi ngày, 5 ngày mỗi tuần với các bài tập như đi bộ nhanh, đạp xe, bơi lội…
• Bỏ thuốc lá và hạn chế rượu bia.
• Kiểm soát tốt các bệnh lý nền như tăng huyết áp, tiểu đường, rối loạn mỡ máu…
• Giữ cân nặng hợp lý và kiểm soát căng thẳng.
• Khám sức khỏe định kỳ và tầm soát tim mạch giúp phát hiện sớm các yếu tố nguy cơ tiềm ẩn ngay cả khi chưa có triệu chứng của bệnh xơ vữa động mạch.

Một số câu hỏi liên quan

Đặt lịch khám bệnh xơ vữa động mạch như thế nào? Và chi phí khám có mắc không?

Bạn có thể đặt lịch khám trực tuyến trên website, qua điện thoại hoặc đến trực tiếp phòng khám. Chi phí khám và điều trị tùy thuộc vào từng cơ sở y tế và phương pháp điều trị, dao động từ 4 – 9 triệu. Đặt lịch khám ngay tại Phòng Khám Thuận Mỹ Sài Gòn để biết thêm thông tin chi tiết về phương thức đặt lịch và chi phí tổng quát để người bệnh viết và chuẩn bị.

Khám bệnh xơ vữa động mạch có được hưởng bảo hiểm y tế không?

Có, bạn có thể được hưởng BHYT nếu khám đúng tuyến, cơ sở phòng khám y tế có hợp đồng với quỹ BHYT và thực hiện theo quy định của nhà nước. Điều này bao gồm các xét nghiệm máu, siêu âm Doppler mạch máu, chụp CT mạch, điện tim, xét nghiệm mỡ máu, và các kỹ thuật can thiệp như nong mạch, đặt stent nếu được chỉ định y tế.

Cần chuẩn bị gì khi đi khám bệnh xơ vữa động mạch?

Mang theo hồ sơ bệnh án (nếu có), danh sách thuốc đang dùng, thẻ BHYT. Nên nhịn ăn sáng nếu cần làm xét nghiệm máu.

Quy trình khám xơ vữa động mạch diễn ra như thế nào?

Quy trình khám xơ vữa động mạch thường bắt đầu bằng khai thác bệnh sử, đo huyết áp, xét nghiệm máu (mỡ máu, đường huyết) và thăm khám lâm sàng. Sau đó, bác sĩ có thể chỉ định các cận lâm sàng như siêu âm Doppler mạch, điện tim, hoặc chụp CT mạch máu để đánh giá mức độ tổn thương.

Tại sao lại xơ vữa động mạch?

Xơ vữa động mạch xảy ra do sự tích tụ mảng bám (cholesterol, chất béo, canxi và các chất khác) bên trong thành động mạch. Quá trình này bắt đầu bằng tổn thương lớp nội mạc (lớp lót trong cùng của động mạch) tích tụ các chất này và hình thành mảng bám. Các yếu tố như cholesterol cao, huyết áp cao, hút thuốc, tiểu đường, béo phì, ít vận động và di truyền có thể góp phần gây ra tổn thương nội mạc và thúc đẩy quá trình xơ vữa.

Bệnh xơ vữa động mạch đùi là gì?

Xơ vữa động mạch đùi là tình trạng xơ vữa động mạch xảy ra ở động mạch đùi (động mạch chính cung cấp máu cho chân). Mảng bám tích tụ tại đây gây hẹp lòng động mạch, làm giảm lưu lượng máu đến chân. Điều này có thể gây ra đau chân khi đi bộ (đau cách hồi), tê bì chân và trong trường hợp nặng có thể dẫn đến hoại tử chi.

Tại sao người mắc bệnh xơ vữa thành mạch thường bị cao huyết áp?

Bệnh xơ vữa động mạch và cao huyết áp có mối liên hệ mật thiết, ảnh hưởng lẫn nhau. Xơ vữa làm hẹp động mạch, khiến tim phải làm việc nhiều hơn để bơm máu đi khắp cơ thể, dẫn đến tăng huyết áp. Ngược lại, huyết áp cao cũng có thể gây tổn thương thành động mạch, tạo điều kiện cho mảng bám hình thành và thúc đẩy quá trình xơ vữa. Vì vậy, hai bệnh lý này thường đi kèm với nhau và làm tăng nguy cơ mắc các biến chứng tim mạch nghiêm trọng. Tóm lại, xơ vữa động mạch là một tiến trình tiềm ẩn gây ra những bệnh lý nghiêm trọng đe dọa sức khỏe. Hãy chủ động phòng ngừa bằng cách khám sức khỏe định kỳ để được phát hiện và điều trị sớm, tránh để cho mảng xơ vữa phát triển trầm trọng. Đặc biệt, tuyệt đối đừng bỏ qua việc tầm soát nếu bạn có các yếu tố nguy cơ hoặc triệu chứng của bệnh. Xem thêm:

• Bệnh mạch vành: dấu hiệu, nguyên nhân, chẩn đoán và điều trị
• Đau thắt ngực – Dấu hiệu cảnh báo bệnh mạch vành không nên bỏ qua
• Cảnh giác nguy cơ đột quỵ và nhồi máu cơ tim đối với người đái tháo đường

Nguồn tham khảo: 1. Atherosclerosis 

• Link tham khảo: https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/16753-atherosclerosis-arterial-disease
• Ngày tham khảo: 01/05/2025

2. Arteriosclerosis / atherosclerosis

• Link tham khảo: https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/arteriosclerosis-atherosclerosis/symptoms-causes/syc-20350569
• Ngày tham khảo: 01/05/2025