Viêm não Nhật Bản: Dấu hiệu sớm, nguyên nhân, phòng ngừa hiệu quả

Theo dõi Docosan trên

Viêm não Nhật Bản là một bệnh nhiễm trùng cấp tính nguy hiểm ở hệ thần kinh trung ương do virus viêm não Nhật Bản gây ra. Bệnh có nguy cơ tử vong cao và để lại di chứng nghiêm trọng, ảnh hưởng đến tính mạng và chất lượng cuộc sống người bệnh. Việc nhận biết sớm các dấu hiệu và áp dụng các biện pháp phòng ngừa, đặc biệt là tiêm vắc-xin, đóng vai trò vô cùng quan trọng trong việc gia tăng hiệu quả điều trị và hạn chế biến chứng. Trong bài viết dưới đây, hãy cùng Docosan tìm hiểu chi tiết về bệnh viêm não Nhật Bản, nguyên nhân, dấu hiệu và cách phòng bệnh để chủ động bảo vệ sức khỏe cho mình và những người xung quanh nhé.

Viêm não Nhật Bản là gì?

Định nghĩa và mức độ nguy hiểm của viêm não Nhật Bản 

Viêm não Nhật Bản là bệnh truyền nhiễm cấp tính do virus viêm não Nhật Bản (JEV) gây ra. Đây là một loại flavivirus lây truyền qua muỗi, cùng chi với virus gây bệnh Dengue, sốt vàng da và West Nile. Trung bình mỗi năm, châu Á có khoảng 100.000 bệnh nhân mắc viêm não Nhật Bản, chủ yếu là trẻ em dưới 15 tuổi. Trong đó, có 30 – 50% bệnh nhân gặp phải di chứng thần kinh, nhận thức và hành vi. Nghiêm trọng hơn, theo thống kê, số ca viêm não Nhật Bản tử vong lên tới 25%.

Cho đến hiện tại, vẫn chưa có phương pháp điều trị triệt để bệnh viêm não Nhật Bản. Các phác đồ hiện nay chủ yếu tập trung vào điều trị giảm nhẹ triệu chứng và hạn chế nhiễm trùng. Do đó, việc bổ sung kiến thức về bệnh và chủ động phòng ngừa sẽ giúp giảm nguy cơ mắc bệnh đáng kể, đặc biệt là đối tượng nhạy cảm như trẻ em và người cao tuổi.

Virus viêm não Nhật Bản và đường lây truyền 

Tác nhân chính gây bệnh là virus viêm não Nhật Bản (JEV) – lưu truyền trong môi trường loài muỗi (chủ yếu là muỗi Culex) và một số loài động vật khác như lợn và chim hoang dã. Muỗi sau khi đốt các loài động vật này sẽ truyền virus JEV sang người. Người được coi là vật chủ cuối cùng, tức là sau khi nhiễm bệnh, người không thể truyền virus sang bất kỳ vật chủ nào khác trong tự nhiên.

Chính vì thế, bệnh viêm não Nhật Bản không lây trực tiếp từ người sang người. Tuy nhiên, trong một số trường hợp, người bệnh được khuyến cáo không nên hiến máu và tủy xương trong vòng 120 ngày sau khi nhiễm bệnh để tránh nguy cơ truyền bệnh qua đường máu cho người lành.

Ngoài ra, viêm não Nhật Bản cũng không lây lan qua các con đường sau:

• Ho, hắt hơi hoặc tiếp xúc qua da.
• Tiếp xúc với động vật sống.
• Ăn thịt động vật nhiễm bệnh đã được nấu chín.
• Xử lý động vật bị nhiễm bệnh còn sống hoặc đã chết (có sử dụng biện pháp đảm bảo an toàn như đeo găng tay và khẩu trang).

Dấu hiệu nhận biết sớm bệnh viêm não Nhật Bản 

Giai đoạn ủ bệnh và khởi phát 

Hầu hết bệnh nhân viêm não Nhật Bản đều không biểu hiện triệu chứng hoặc chỉ xuất hiện triệu chứng nhẹ. Không quá 1% người bệnh có triệu chứng thần kinh. Tuy nhiên, số ca tử vong ở các đối tượng này lên đến 20 – 30%. Bên cạnh đó, 30 – 50% bệnh nhân có triệu chứng này dù đã qua cơn cấp tính nhưng vẫn phải chịu di chứng nặng nề về vận động, nhận thức và hành vi sau này.

Đối với các trường hợp viêm não Nhật Bản có triệu chứng, thời gian ủ bệnh thường từ 5 – 15 ngày. Một số triệu chứng phổ biến được ghi nhận gồm:

• Sốt cao đột ngột từ 39 độ C trở lên, đau đầu (đặc biệt là vùng trán), nôn mửa.
• Mất phương hướng, suy nhược, hôn mê vài ngày sau đó.
• Tình trạng co giật khá phổ biến ở trẻ em.

Các dấu hiệu đặc trưng cần chú ý 

Một số dấu hiệu đặc trưng của viêm não Nhật Bản mà bạn cần chú ý gồm:

• Sốt cao từ 39 độ C trở lên và không đáp ứng với thuốc hạ sốt: Đây là phản ứng đặc trưng cho thấy cơ thể đang chống lại virus.
• Đau đầu dữ dội: Đau đầu dữ dội có thể xảy ra do viêm màng não hoặc áp lực trong não. Đây là một triệu chứng phổ biến trong nhiều bệnh lý thần kinh.
• Rối loạn tri giác: Bao gồm các biểu hiện như mất định hướng, yếu cơ, mất khả năng điều khiển tay chân, lo âu, kích thích quá độ, trầm cảm,… Nguyên nhân là do virus tấn công làm tổn thương vùng não liên quan đến vận động, nhận thức và hành vi.
• Co giật: Virus gây rối loạn điện hoạt động của não dẫn đến co giật.

Các thể lâm sàng của viêm não Nhật Bản 

Trên lâm sàng, viêm não Nhật Bản được chia thành 4 thể cơ bản như sau:

• Thể tối cấp: Bệnh xuất hiện đột ngột với các triệu chứng nặng ngay từ đầu, giai đoạn sốt cao rút ngắn chỉ còn 1 – 2 ngày. Bệnh nhân có thể rơi vào trạng thái hôn mê nhanh chóng và nguy cơ tử vong cao trong vòng vài ngày sau khi nhiễm bệnh.
• Thể cấp tính: Triệu chứng khởi phát từ từ với sốt cao, đau đầu và các biểu hiện thần kinh như co giật,… Bệnh nhân có thể bị rối loạn phát âm, khàn tiếng, khó thở, khó nuốt, liệt màn hầu, liệt chi.
• Thể viêm màng não đơn thuần: Các triệu chứng giống với bệnh viêm màng não như cổ gượng, dấu Kernig (+), đôi khi có rối loạn ý thức, kèm thay đổi dịch não tủy,… và không có biểu hiện viêm não nào rõ ràng. Bệnh nhân thường có tiên lượng tốt hơn và ít di chứng hơn so với các thể khác.
• Thể thô sơ: Bệnh nhân có các triệu chứng tương đối nhẹ hoặc không rõ ràng như sốt, nhức đầu, nôn, tiêu chảy, cứng gáy. Di chứng thường xuất hiện muộn và người bệnh vẫn có khả năng lây truyền virus cho người khác thông qua vật chủ trung gian là muỗi.

Biến chứng nguy hiểm của viêm não Nhật Bản 

Theo thống kê ở các nước châu Á, viêm não Nhật Bản có tỷ lệ tử vong lên đến 25% và di chứng thần kinh để lại cho người bệnh vào khoảng 50%. Con số này có xu hướng tăng cao trong 7 ngày đầu nếu bệnh nhân bị hôn mê, co giật hoặc có các triệu chứng khác như rối loạn hô hấp, tim mạch trầm trọng.

Ở giai đoạn sau, bệnh nhân tử vong chủ yếu là do các biến chứng đặc biệt như viêm phổi, nhiễm trùng tiết niệu, suy hô hấp, rối loạn tâm thần, liệt, động kinh… Theo thống kê của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), gần 20 – 30% bệnh nhân viêm não Nhật Bản có biểu hiện thần kinh bị di chứng vĩnh viễn về nhận thức, hành vi và ngôn ngữ.

Do đó, nếu bạn nhận thấy bất kỳ dấu hiệu nghi ngờ nào, hãy đến ngay Bệnh Viện Đa Khoa Sài Gòn Tam Kỳ để được thăm khám kịp thời. Với đội ngũ bác sĩ đầu ngành từ địa phương và được Tập đoàn Y khoa Sài Gòn tuyển chọn trên khắp cả nước, đây chắc chắn sẽ là địa chỉ khám chữa bệnh uy tín để người dân điều trị viêm não Nhật Bản.

Với trang thiết bị cùng cơ sở vật chất hiện đại của bệnh viện sẽ là trợ thủ đắc lực cùng với bác sĩ mang lại dịch vụ khám chữa bệnh tốt nhất cho bệnh nhân, hạn chế tối đa những di chứng có thể xảy ra.

Chẩn đoán và điều trị viêm não Nhật Bản 

Các phương pháp chẩn đoán 

Viêm não Nhật Bản được chẩn đoán dựa vào các triệu chứng lâm sàng, kết quả xét nghiệm và vùng dịch tễ nơi bệnh nhân cư trú. Một số xét nghiệm thường được bác sĩ chỉ định gồm:

• Xét nghiệm máu.
• Xét nghiệm dịch não tuỷ.
• Xét nghiệm chẩn đoán hình ảnh: Chụp cắt lớp sọ não, chụp X-quang phổi, chụp MRI sọ não (nếu cần),…

Điều trị viêm não Nhật Bản 

Viêm não Nhật Bản hiện chưa có thuốc điều trị đặc hiệu. Các phác đồ hiện nay chủ yếu tập trung vào điều trị triệu chứng và áp dụng phương pháp hỗ trợ cho bệnh nhân khi cần thiết như: Chống phù não, hạ sốt, an thần, chống co giật, hồi sức hô hấp, đảm bảo dinh dưỡng, chống bội nhiễm,… Do đó, việc phòng ngừa viêm não Nhật Bản đóng vai trò quan trọng trong công tác đảm bảo hiệu quả điều trị và ngăn ngừa bệnh lây lan trong cộng đồng.

Cách phòng bệnh viêm não Nhật Bản hiệu quả 

Để phòng ngừa viêm não Nhật Bản, bạn có thể áp dụng các biện pháp sau đây:

Các biện pháp phòng ngừa chủ động: Tiêm vắc-xin viêm não Nhật Bản  

Theo thống kê tại Việt Nam, viêm não Nhật Bản là một trong những bệnh viêm não virus phổ biến với tỷ lệ 61,3% trên tổng số các ca viêm não (năm 1995). Từ năm 1997, nhờ chương trình tiêm vắc-xin viêm não Nhật Bản được triển khai, số ca mắc bệnh đã giảm đáng kể, chỉ còn khoảng 10 – 15% tổng số ca viêm não virus.

Với kết quả khả quan như trên, vắc-xin viêm não Nhật Bản đã trở thành một trong những khuyến cáo hàng đầu tiêm phòng cho cả trẻ em và người lớn tại nhiều quốc gia. Đặc biệt, bệnh thường gặp ở trẻ em dưới 15 tuổi, trong đó, trẻ từ 2 – 6 tuổi chiếm 75% số ca mắc nếu không được tiêm phòng. Do đó, ba mẹ cần đưa trẻ tiêm phòng theo đúng lịch trình như sau để phòng ngừa nguy cơ mắc căn bệnh này:

• Mũi 1: Tiêm khi trẻ 1 tuổi.
• Mũi 2: Tiêm sau mũi 1 từ 1 – 2 tuần.
• Mũi 3: Tiêm sau mũi 2 khoảng 1 năm.

Các mũi tiếp theo tiêm nhắc lại sau mỗi 3 – 4 năm cho đến khi trẻ 15 tuổi.

Ba mẹ cần lưu ý rằng, vắc-xin viêm não Nhật Bản sẽ không đủ hiệu lực bảo vệ cho trẻ nếu chỉ tiêm 1 mũi. Hiệu lực bảo vệ của vắc-xin đạt trên 80% nếu tiêm đủ 2 mũi và từ 90 – 95% nếu trẻ tiêm đủ 3 mũi trong vòng 3 năm.

Tại Việt Nam, các loại vắc-xin viêm não Nhật Bản hiện có gồm Jevax, Imojev và JEEV. Lịch tiêm phòng chi tiết của từng loại như sau:

Các biện pháp phòng ngừa thụ động: Diệt muỗi và tránh bị muỗi đốt 

Do muỗi Culex Tritaeniorhynchus là trung gian lây truyền virus viêm não Nhật Bản, các phương pháp diệt muỗi và phòng tránh muỗi đốt đóng vai trò rất quan trọng trong việc ngăn ngừa lây truyền virus từ người bệnh sang người lành. Để phòng muỗi đốt, bạn có thể thực hiện một số biện pháp như:

• Ngủ trong màn, mặc quần áo dài tay (đặc biệt là buổi tối), dùng thuốc xịt muỗi hoặc kem chống muỗi để hạn chế muỗi đốt. Vệ sinh môi trường sống và phun thuốc diệt muỗi định kỳ.
• Chuồng chăn nuôi, trang trại phải nằm xa khu vực sinh sống, vệ sinh chuồng trại sạch sẽ, loại bỏ ao tù, nước đọng, không để muỗi có điều kiện lưu trú và sinh sản.
• Không để trẻ em chơi gần chuồng chăn nuôi, rửa tay thường xuyên với xà phòng, ăn chín, uống sôi.
• Cách ly, hạn chế tiếp xúc, đeo khẩu trang khi chăm sóc người bệnh viêm não Nhật Bản.
• Tiêm phòng vắc-xin viêm não Nhật Bản đúng lịch khuyến cáo của Bộ Y tế.

Một số câu hỏi liên quan

Viêm não Nhật Bản có lây từ người sang người không?  

Viêm não Nhật Bản không lây từ người sang người do virus lây truyền qua muỗi Culex nhiễm bệnh. Muỗi hút máu động vật (muỗi, heo, các loài chim) có virus rồi truyền virus sang cho người lành.

Thời điểm nào trong năm có nguy cơ mắc viêm não Nhật Bản cao nhất? 

Thời điểm mắc viêm não Nhật Bản cao nhất là vào mùa hè, từ tháng 5 đến tháng 7 do đây là thời điểm muỗi sinh sản mạnh nhất, đồng thời cũng là mùa chim đến ăn quả chín.

Trẻ em ở độ tuổi nào dễ mắc viêm não Nhật Bản nhất? 

Trẻ em dưới 15 tuổi, nhất là giai đoạn 5 – 9 tuổi dễ mắc bệnh viêm não Nhật Bản nhất do sức đề kháng kém và tỷ lệ kháng thể với virus thấp.

Ngoài tiêm vắc-xin, cần thực hiện những biện pháp nào để phòng ngừa viêm não Nhật Bản cho trẻ? 

Bên cạnh việc chủ động tiêm vắc-xin, cần thực hiện các biện pháp diệt muỗi, phòng tránh muỗi đốt (mặc quần áo dài tay, dùng thuốc xịt muỗi, kem chống muỗi, ngủ trong màn,…), vệ sinh môi trường sống sạch sẽ, không để ao tù, nước đọng tạo điều kiện cho muỗi sinh sôi. Những biện pháp này sẽ giúp hạn chế muỗi – trung gian truyền bệnh viêm não Nhật Bản phát triển trong cộng đồng.

Xem thêm:

• Tiêm phòng viêm não Nhật Bản và những điều cần biết.
• Viêm não: Nguyên nhân, Triệu chứng và phương pháp điều trị.
• Giá vacxin viêm não mô cầu AC là bao nhiêu? – Giải đáp.
• Viêm màng não: Triệu chứng, nguyên nhân & điều trị.

Viêm não Nhật Bản là một bệnh nguy hiểm nhưng có thể phòng ngừa hiệu quả bằng các biện pháp chủ động và thụ động, đặc biệt là tiêm vắc-xin đầy đủ và đúng lịch. Hãy chủ động bảo vệ sức khỏe cho bản thân và gia đình trước nguy cơ mắc bệnh. Để được tư vấn chi tiết về vắc-xin viêm não Nhật Bản và các biện pháp phòng ngừa khác, đừng ngần ngại liên hệ với Docosan hoặc Bệnh Viện Đa Khoa Sài Gòn Tam Kỳ để được giải đáp. Nếu thấy bài viết hay và bổ ích, hãy chia sẻ ngay cho bạn bè và những người xung quanh cùng biết nhé!

Link tham khảo: 

1. Japanese encephalitis.

• Link tham khảo: https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/japanese-encephalitis
• Ngày tham khảo: 05/06/2025.

2. Japanese Encephalitis Virus.

• Link tham khảo: https://www.cdc.gov/japanese-encephalitis/index.html
• Ngày tham khảo: 05/06/2025.

3. Viêm não Nhật Bản: Nguyên nhân, dấu hiệu nhận biết sớm và phương pháp điều trị.

• Link tham khảo: https://tytphuongtamphu.medinet.gov.vn/tiem-chung-mo-rong/viem-nao-nhat-ban-nguyen-nhan-dau-hieu-nhan-biet-som-va-phuong-phap-dieu-tri-cmobile9128-122874.aspx
• Ngày tham khảo: 05/06/2025.